TS. Mạc Quốc Anh: Hà Nội hướng tới 55% doanh nghiệp tận dụng FTA vào năm 2026

TS. Mạc Quốc Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP. Hà Nội đã có cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương xung quanh vấn đề này.

Hà Nội đẩy mạnh cải cách, nâng cao năng lực tận dụng FTA cho doanh nghiệp

- Trong bối cảnh Hà Nội đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp và nâng cao Chỉ số FTA Index, theo ông, đâu là giải pháp then chốt để hỗ trợ doanh nghiệp nắm vững quy tắc xuất xứ và tận dụng hiệu quả các FTA?

TS. Mạc Quốc Anh: Bên cạnh việc từng bước hoàn thiện hành lang pháp lý, thời gian qua, Bộ Công Thương, UBND TP. Hà Nội và Sở Công Thương Hà Nội đã triển khai đồng bộ nhiều cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp trong sản xuất, kinh doanh và xuất khẩu theo hướng ngày càng cụ thể, thực chất và đi vào chiều sâu. Sự đồng bộ trong cải cách thủ tục hành chính, cùng tinh thần cầu thị, trách nhiệm của các sở, ngành được xác định là nền tảng quan trọng nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của Thủ đô.

Một điểm nhấn đáng chú ý là nỗ lực khơi thông dòng chảy đầu tư, sản xuất và xuất khẩu, không chỉ trong giai đoạn vừa qua mà cả thời gian tới. Sự vào cuộc của các bộ, ngành Trung ương, đặc biệt là chính quyền TP. Hà Nội và các sở, ngành chuyên môn, đã góp phần cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, từng bước định hình môi trường xuất khẩu theo hướng minh bạch, cởi mở và hiệu quả hơn, nhất là trong các lĩnh vực thuộc ngành Công Thương.

Trong bối cảnh triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, đây được xem là cơ hội để Hà Nội tiếp tục khẳng định vai trò của một chính quyền kiến tạo, đối thoại và phục vụ; qua đó củng cố niềm tin của doanh nghiệp, thu hút đầu tư và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững, hướng tới mục tiêu xây dựng Thủ đô trở thành nơi đáng sống, đáng đầu tư và đáng làm việc.

Năm 2025 được xác định là giai đoạn bản lề trong tiến trình hội nhập quốc tế sâu rộng của Hà Nội. Việc triển khai Kế hoạch số 251 ngày 12/9/2025 về nâng cao Chỉ số FTA Index, với sự đồng hành và hỗ trợ tích cực của Bộ Công Thương, thể hiện quyết tâm chính trị rõ ràng của thành phố trong việc tận dụng hiệu quả các Hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam đã ký kết.

Trong bối cảnh nhiều FTA thế hệ mới đã có hiệu lực, bao phủ hơn 60% GDP toàn cầu, FTA Index không chỉ là thước đo mức độ sẵn sàng hội nhập quốc tế của địa phương, mà còn là chỉ báo phản ánh năng lực cạnh tranh, mức độ cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh và hiệu quả thực thi các cam kết hội nhập.

Tuy nhiên, từ góc độ doanh nghiệp, số liệu tổng hợp của Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP. Hà Nội cho thấy việc tận dụng các FTA vẫn còn nhiều hạn chế. Hiện Hiệp hội có 35 đơn vị thành viên với khoảng 11.000 hội viên, song mới chỉ khoảng 32% doanh nghiệp hiểu rõ và nắm vững các quy tắc xuất xứ hàng hóa, điều kiện then chốt để được hưởng ưu đãi thuế quan theo cam kết FTA.

Đáng chú ý, chỉ khoảng 25% hội viên thực sự tận dụng được các ưu đãi thuế quan từ các FTA. Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tăng cường hơn nữa công tác đào tạo, tập huấn, cung cấp thông tin và hỗ trợ doanh nghiệp, thông qua sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Công Thương và Sở Công Thương Hà Nội, nhằm nâng cao tỷ lệ doanh nghiệp khai thác hiệu quả các FTA trong thời gian tới.

Cấp C/O thông thoáng hơn, doanh nghiệp vẫn vướng 2 “nút thắt”

- Cơ chế phân cấp, phân quyền trong cấp C/O hiện nay đã tạo thuận lợi gì cho doanh nghiệp, đặc biệt là những doanh nghiệp đăng ký kinh doanh tại Hà Nội nhưng có cơ sở sản xuất tại các địa phương khác, thưa ông?

TS. Mạc Quốc Anh: Cơ chế phân cấp, phân quyền trong cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) hiện nay đang nhận được sự đồng thuận và đánh giá tích cực từ cộng đồng doanh nghiệp, nhờ tạo điều kiện thuận lợi hơn trong tiếp cận, giải quyết thủ tục, đồng thời bảo đảm tính thống nhất với các chính sách quản lý nhà nước về xuất nhập khẩu.

Khác với trước đây, khi doanh nghiệp chủ yếu phải thực hiện thủ tục tại địa phương nơi đăng ký kinh doanh, việc đẩy mạnh phân cấp, phân quyền đã cho phép doanh nghiệp nộp hồ sơ và thực hiện thủ tục cấp C/O tại bất kỳ địa phương nào có thẩm quyền. Cách làm này đặc biệt phù hợp với những doanh nghiệp đăng ký tại Hà Nội nhưng có nhà máy, cơ sở sản xuất đặt ở các tỉnh, thành khác, giúp doanh nghiệp chủ động hơn, tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí. Trong một số trường hợp, cơ chế tự chứng nhận xuất xứ cũng góp phần nâng cao tính linh hoạt cho hoạt động xuất khẩu.

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, một số doanh nghiệp vẫn phản ánh thời gian xử lý hồ sơ còn kéo dài, chi phí tuân thủ thủ tục hành chính có xu hướng gia tăng. Thực tế này cho thấy yêu cầu tiếp tục rà soát, hoàn thiện quy trình, bảo đảm cải cách thủ tục hành chính đi vào chiều sâu và mang lại hiệu quả thực chất.

Bên cạnh thủ tục hành chính, hạn chế về năng lực xuất khẩu và logistics đang trở thành một “điểm nghẽn” lớn. Hiện chi phí logistics chiếm khoảng 17 - 20% giá thành sản phẩm của doanh nghiệp; dù đã giảm xuống mức 10 - 15% trong thời gian gần đây, nhưng vẫn cao hơn đáng kể so với bình quân khu vực ASEAN, khoảng 12%. Chi phí logistics cao không chỉ làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu, mà còn gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc đáp ứng các yêu cầu về xanh hóa, số hóa và minh bạch theo tiêu chuẩn của các FTA thế hệ mới.

Đáng chú ý, các FTA hiện nay không chỉ giới hạn trong thương mại hàng hóa, mà ngày càng tích hợp sâu các tiêu chuẩn phi thuế quan, gắn với chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, tiêu chí ESG, các quy định về lao động, môi trường và cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM).

Những yêu cầu này đang đặt ra thách thức không nhỏ cho cộng đồng doanh nghiệp. Kết quả khảo sát cho thấy, hiện mới chỉ khoảng 18% doanh nghiệp có kế hoạch đánh giá và kiểm kê phát thải carbon, một tỷ lệ đáng lo ngại, nhất là khi các quy định về phát thải và CBAM dự kiến sẽ được áp dụng mạnh mẽ từ giai đoạn 2026 – 2027. Thực tiễn đó đòi hỏi doanh nghiệp phải sớm thay đổi tư duy, chủ động xây dựng lộ trình chuyển đổi phù hợp để đáp ứng các tiêu chuẩn mới của thị trường quốc tế.

Đề xuất sớm thành lập Trung tâm FTA Hà Nội

- Từ thực tiễn triển khai các FTA, ông đánh giá đâu là những giải pháp mang tính đột phá nhất để Hà Nội nâng cao tỷ lệ doanh nghiệp tận dụng ưu đãi FTA, đặc biệt trong các lĩnh vực như xuất xứ hàng hóa, chuyển đổi số, logistics và chuyển đổi xanh?

TS. Mạc Quốc Anh: Thứ nhất, chúng tôi kiến nghị sớm thành lập Trung tâm FTA Hà Nội với vai trò là đầu mối kết nối, tư vấn và hỗ trợ doanh nghiệp. Trung tâm này có thể liên thông với các trung tâm dữ liệu, hệ thống tư vấn hội nhập quốc tế của Bộ Công Thương, đặc biệt là các cục, vụ chuyên môn, đồng thời kết nối với các kênh thông tin của cơ quan hải quan.

Thông qua Trung tâm FTA Hà Nội, các thông tin về FTA, quy tắc xuất xứ hàng hóa và các cam kết liên quan sẽ được cung cấp một cách đầy đủ, kịp thời và dễ tiếp cận hơn cho doanh nghiệp. Qua đó, tỷ lệ doanh nghiệp tận dụng hiệu quả ưu đãi thuế quan và quy tắc xuất xứ được kỳ vọng tăng từ mức 32% hiện nay lên khoảng 55% vào năm 2026, đáp ứng mục tiêu và yêu cầu hội nhập của cộng đồng doanh nghiệp Thủ đô.

Thứ hai, tiếp tục đẩy mạnh số hóa quy trình cấp C/O, hướng tới 100% hồ sơ được tiếp nhận và xử lý trực tuyến. Việc triển khai đồng bộ các nền tảng số được kỳ vọng giúp rút ngắn khoảng 50% thời gian xử lý hồ sơ, giảm chi phí tuân thủ và tiến tới chấm dứt hoàn toàn hồ sơ giấy trong công tác cấp C/O vào năm 2026.

Thứ ba, đề xuất xây dựng bộ chỉ số năng lực FTA của doanh nghiệp, nhằm đánh giá mức độ sẵn sàng tham gia FTA trên các khía cạnh như xuất xứ, logistics, chuyển đổi xanh và chuyển đổi số. Trên cơ sở đó, cơ quan quản lý có thể thiết kế các chương trình hỗ trợ có trọng tâm, tránh dàn trải, phù hợp với từng nhóm ngành hàng.

Thứ tư, kiến nghị thành phố bổ sung nguồn lực tài chính hỗ trợ chuyển đổi xanh và chuyển đổi số, với quy mô dự kiến 500–700 tỷ đồng giai đoạn 2025 - 2030, nhằm khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch, nâng cao năng lực cạnh tranh và đáp ứng các tiêu chuẩn mới của thị trường quốc tế.

Thứ năm, đề xuất xây dựng hệ thống cảnh báo sớm rào cản thương mại cho doanh nghiệp Hà Nội, trên cơ sở kết nối dữ liệu với các đơn vị thuộc Bộ Công Thương, đặc biệt là các cơ quan phòng vệ thương mại, giúp doanh nghiệp chủ động ứng phó với các vụ việc điều tra, áp dụng biện pháp phòng vệ.

Thứ sáu, đẩy mạnh xúc tiến thương mại số và thương mại điện tử xuyên biên giới, coi đây là kênh xuất khẩu thường xuyên, với mục tiêu kim ngạch xuất khẩu qua nền tảng số đạt 5 -?7 tỷ USD trong những năm tới.

Thứ bảy, tập trung phát triển chuỗi cung ứng xanh và logistics thông minh, phấn đấu giảm tỷ trọng chi phí logistics từ 18 - 20% hiện nay xuống khoảng 14%, qua đó nâng cao hiệu quả vận hành và đáp ứng các tiêu chuẩn xanh của FTA thế hệ mới.

Thứ tám, tiếp tục tăng cường đào tạo nguồn nhân lực về FTA, duy trì các hội nghị đối thoại chuyên sâu và phối hợp với các cơ sở đào tạo để hình thành đội ngũ cán bộ, chuyên gia có năng lực thực thi hội nhập.

Thứ chín, thúc đẩy hợp tác công – tư và liên kết theo chuỗi ngành hàng, tăng cường vai trò kết nối của các hiệp hội doanh nghiệp, chia sẻ dữ liệu, thông tin thị trường và kinh nghiệm thực tiễn nhằm hỗ trợ trực tiếp cho hoạt động xuất khẩu.

Thứ mười, mở rộng chính sách tín dụng ưu đãi và bảo lãnh xuất khẩu, đặc biệt là tín dụng xanh, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận vốn, nâng cao năng lực đầu tư, sản xuất và xuất khẩu trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.

Xin cảm ơn ông!

FTA Index là những chỉ số quan trọng phản ánh năng lực cạnh tranh, niềm tin và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp tại Hà Nội. Nếu Thủ đô tập trung cải thiện các chỉ số này, đồng thời nâng cao hiệu quả tiếp cận thông tin, cải cách thủ tục hành chính, đẩy mạnh năng lực logistics và chuyển đổi xanh, chắc chắn Hà Nội sẽ tăng tỷ lệ tận dụng FTA thêm 10%, đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng 10 - 20% kim ngạch xuất khẩu. Hà Nội sẽ trở thành mô hình mẫu về chính quyền hai cấp, doanh nghiệp tự chủ và minh bạch, khẳng định vị thế là trung tâm xuất khẩu xanh, đổi mới và bền vững của Việt Nam.