Quảng Ngãi: Xã Măng Ri xúc tiến thương mại sản phẩm sâm Ngọc Linh

Sâm Ngọc Linh được ví như “quốc bảo” với giá trị kinh tế, đang trở thành cây trồng chủ lực giúp đồng bào vùng cao phía Tây Quảng Ngãi thoát nghèo, vươn lên khá giả.

Tại xã Măng Ri, diện tích sâm Ngọc Linh đã vượt 2.600ha và đang tiếp tục mở rộng không ngừng. Phóng viên Báo Công Thương có cuộc trao đổi với ông Phạm Xuân Quang, Chủ tịch UBND xã Măng Ri, về định hướng phát triển sâm Ngọc Linh trong thời gian tới.

"Chìa khoá" giúp đồng bào thoát nghèo

- Xin ông cho biết, tình hình phát triển sâm Ngọc Linh trên địa bàn xã? Theo ông, sâm Ngọc Linh đã mang lại giá trị kinh tế như thế nào đến cho người dân trong xã?

Ông Phạm Xuân Quang: Hiện nay, trên địa bàn xã Măng Ri có 2.620ha trồng sâm Ngọc Linh. Theo quy hoạch, đến năm 2030, xã Măng Ri sẽ trồng mới thêm 1.300ha, nâng diện tích trồng sâm Ngọc Linh trên địa bàn xã lên 3.920ha. Trong đó tập trung tại các tiểu khu 218, 220, 225, 226... và các khu vực có điều kiện sinh thái phù hợp.

Sâm Ngọc Linh được coi là “quốc bảo”, có giá trị kinh tế cao, đã được bảo hộ chỉ dẫn địa lý “Ngọc Linh”. Việc gắn tem nhận diện, truy xuất nguồn gốc tạo thuận lợi thương mại, nâng cao giá trị sản phẩm.

Đặc biệt, cây sâm đã trở thành “cần câu vàng” giúp nhiều hộ đồng bào trên địa bàn xã Măng Ri thoát nghèo, vươn lên khá, giàu. Hiện trên địa bàn xã Măng Ri có khoảng 300 hộ đồng bào dân tộc thiểu số (dân tộc Xơ Đăng) tham gia liên kết với doanh nghiệp trong sản xuất, bảo vệ và tiêu thụ sâm. Người dân được cung cấp giống, tập huấn kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm….

Dù vậy, việc phát triển sâm Ngọc Linh trên địa bàn xã vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Trong đó, khó khăn nhất là việc sâm Ngọc Linh chỉ sinh trưởng tốt ở độ cao từ 1.200 - 2.100 m, cần tán che, thổ nhưỡng - vùng khí hậu đặc thù. 

Cùng với đó, giống và chu kỳ thu hoạch dài. Hiện giống sâm Ngọc Linh khan hiếm, giá cây giống cao, tỷ lệ sống phụ thuộc kỹ thuật; chu kỳ thu hoạch dài (từ 5 năm trở lên) gây áp lực nguồn vốn cho người dân và doanh nghiệp.

Song song đó, rủi ro về thiên tai, sâu bệnh và trộm cắp. Hiện vườn sâm phân tán, địa hình dốc, khó bảo vệ dẫn đến mất trộm thường xuyên; chưa kể mưa bão đổ cây, gẫy cành đè lên sâm gây thiệt hại lớn, và bị chuột cắn phá.

Ngoài ra, hạ tầng phục vụ lâm sinh, lâm nghiệp như đường lâm sinh, điện, nước, chòi canh, hàng rào, camera giám sát hiện chưa được đầu tư đồng bộ; thị trường - tiêu chuẩn đặt ra yêu cầu nghiêm ngặt về truy xuất nguồn gốc, dán tem chỉ dẫn địa lý, kiểm soát chất lượng; đồng thời tiềm ẩn nguy cơ hàng giả gây nhiễu loạn thị trường…

Chuẩn hoá số liệu và bản đồ vườn sâm

- Với những giá trị như vậy, UBND xã Măng Ri sẽ triển khai những giải pháp nào để phát triển sâm Ngọc Linh trong thời gian tới?

Ông Phạm Xuân Quang: Trước mắt, trong giai đoạn 2025 - 2026, địa phương sẽ tập trung chuẩn hóa số liệu và bản đồ hóa vườn sâm, với việc lập bản đồ số xác định tọa độ, cao độ, tiểu khu, lô trồng; đồng thời cập nhật diện tích hiện có và diện tích quy hoạch tiềm năng.

Cùng với đó, ở khâu giống và kỹ thuật, chính quyền phối hợp với doanh nghiệp và công ty chuyên ngành để triển khai ươm giống, trồng dặm, cũng như tổ chức tập huấn quy trình che tán, làm luống, phòng bệnh và chăm sóc trong giai đoạn ngủ đông của cây sâm.

Đặc biệt, công tác bảo vệ vườn sâm cũng được đặt lên hàng đầu với việc thành lập tổ, đội bảo vệ rừng - vườn sâm; lắp đặt hàng rào, chòi canh, camera năng lượng; duy trì tổ tuần tra cộng đồng và đưa chỉ tiêu bảo vệ vườn sâm vào hương ước.

Ngoài ra, về liên kết tiêu thụ, địa phương dự kiến ký lại các thỏa thuận bao tiêu với doanh nghiệp có năng lực, áp dụng tem chỉ dẫn địa lý (GI) và mã QR, đồng thời thử nghiệm hợp đồng có điều khoản ứng vốn, ứng giống đổi sản lượng để tăng tính bền vững trong liên kết.

Giai đoạn 2027 - 2030, xã định hướng phát triển sâm tiếp tục được triển khai theo hướng mở rộng nhưng có kiểm soát. Trọng tâm là phát triển tại các tiểu khu 218, 220, 225, 226… theo chuẩn sinh thái; trong đó ưu tiên hộ đồng bào dân tộc thiểu số nghèo, cận nghèo tham gia và tổ chức theo mô hình tổ, nhóm hộ nhằm giảm chi phí sản xuất.

Về hạ tầng lâm sinh, địa phương dự kiến tranh thủ các dự án lâm nghiệp để đầu tư đường lâm sinh nhỏ, điểm tập kết vật tư, bể nước, cùng hệ thống che tán bền vững phục vụ canh tác.

Ngoài ra, khâu chứng nhận và truy xuất nguồn gốc cũng được chú trọng. Chính quyền sẽ phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Sở Nông nghiệp và Môi trường mở rộng vùng bảo hộ chỉ dẫn địa lý, cấp mã số vùng trồng và chuẩn hóa việc sử dụng nhật ký điện tử trong sản xuất.

- Trong định hướng phát triển chuỗi giá trị như vậy, kế hoạch xúc tiến thương mại các sản phẩm sâm Ngọc Linh trên địa bàn xã trong thời gian tới sẽ triển khai ra sao?

Ông Phạm Xuân Quang: Địa phương đã xác định xây dựng chuỗi giá trị sâm gồm 5 bước khép kín. Bước đầu tiên là chuẩn bị giống và ươm cây, sử dụng quả, hạt đạt chuẩn để ươm cây từ 1 - 2 năm tuổi.

Tiếp đến là khâu trồng, chăm sóc và bảo vệ vườn sâm. Khi cây đến kỳ thu hoạch, sâm được đưa vào sơ chế và chế biến thành lát khô, rượu ngâm, trà hay chiết xuất. Bước tiếp theo là chứng nhận, truy xuất nguồn gốc và gắn chỉ dẫn địa lý (GI).

Cuối cùng là thương mại hóa gắn với du lịch trải nghiệm, như tổ chức tham quan vườn sâm, phiên chợ sâm. Hiện đã có nhiều doanh nghiệp tại chỗ sở hữu sản phẩm OCOP, hệ thống phân phối, trở thành điểm tựa quan trọng trong liên kết chuỗi.

Để xúc tiến thương mại các sản phẩm từ sâm Ngọc Linh, xã Măng Ri kết nối các hội chợ dược liệu, lễ hội sâm Ngọc Linh cấp vùng/quốc gia, xây dựng bộ nhận diện thương hiệu Măng Ri - Ngọc Linh (logo, bao bì chuẩn GI, website)…

Để xây dựng vùng trồng sâm Ngọc Linh bền vững, địa phương đề xuất cần có các chương trình hỗ trợ đồng bộ từ giống, kỹ thuật cho đến thị trường và hạ tầng.

Trước hết là hỗ trợ giống và kỹ thuật, với việc cấp hằng năm cây, hạt giống đạt chuẩn, đồng thời bố trí kinh phí tập huấn, chuyển giao quy trình canh tác phù hợp điều kiện sinh thái Ngọc Linh.

Về hạ tầng bảo vệ, kiến nghị dành ngân sách xây dựng hàng rào, chòi canh, hệ thống camera, các tuyến đường lâm sinh nhỏ tại những lô trồng mở rộng; song song là bố trí tổ bảo vệ rừng - vườn sâm tại chỗ.

Ở khía cạnh tài chính - tín dụng, cần thiết kế gói vay ưu đãi, đặc thù với chu kỳ 7 - 10 năm, đồng thời nghiên cứu triển khai bảo hiểm rủi ro thiên tai, trộm cắp cho vườn sâm.

Công tác chuẩn hóa chỉ dẫn địa lý (GI) và truy xuất nguồn gốc cũng cần được hỗ trợ kinh phí để cấp mã số vùng trồng, in tem GI, xây dựng hệ thống quản lý nhật ký điện tử và tập huấn phòng chống hàng giả.

Đối với xúc tiến thương mại và thương hiệu, địa phương mong muốn được hỗ trợ gian hàng tại lễ hội, hội chợ sâm; tham gia chương trình OCOP nâng hạng; đồng thời đầu tư truyền thông số thông qua website, tem QR truy xuất.

Cuối cùng, về quy hoạch, đất rừng, đề nghị ưu tiên bố trí diện tích trong các tiểu khu 218, 220, 225, 226 cho hợp tác xã, doanh nghiệp có liên kết với hộ dân, đi kèm cam kết bảo vệ rừng và phát triển bền vững.

Xin cảm ơn ông!

Xã Măng Ri hiện có hơn 2.600ha sâm Ngọc Linh trong tổng số 3.700ha cây dược liệu. Đây là vùng trồng sâm Ngọc Linh lớn nhất của tỉnh Quảng Ngãi, chủ yếu do đồng bào Xơ Đăng canh tác theo phương thức bán tự nhiên dưới những cánh rừng nguyên sinh.

Được mệnh danh là “cần câu vàng” của đồng bào vùng cao, sâm Ngọc Linh tại xã Măng Ri đang được địa phương chú trọng xây dựng chuỗi giá trị, nâng tầm thương hiệu và đẩy mạnh xúc tiến thương mại.